Piše: Olivera Žižović
Joga kao mesto susreta Istoka i Zapada
Izučavanje istočnjačke misli i saradnja sa njenim najistaknutijim tumačima, posebno sa sinologom Rihardom Vilhelmom, obeležile su u velikoj meri delo Karla Gustava Junga i postale stvaralački podsticaj za neka od njegovih najznačajnijih otkrića. Zainteresovanost za filozofiju i religiju Dalekog istoka rezultiraće, između ostalog, Jungovim psihološkim tumačenjem i komentarom drevnog kineskog teksta Tajna zlatnog cveta, predgovorima koje je napisao za Ji Đing i Tibetansku knjigu mrtvih, kao i sa nekoliko eseja u kojima se bavio razlikama između istočnog i zapadnog načina mišljenja.
Tim istraživanjima pridružiće se i Jungovo interesovanje za jogu kao drevnu istočnjačku praksu, kojoj je posvetio i jedan od svojih čuvenih seminara, naslovljen „Psihologija kundalini joge“. Ovaj produbljeni, osobeni pogled na jogu sada je, zahvaljujući izdavačkoj kući Fedon iz Beograda, u prevodu Mirjane Sovrović, dostupan i našim čitaocima.
Reč je o seminaru koji je Jung krajem 1932. godine održao grupi probranih učesnika i, kako se pokazalo, pravih sagovornika, nudeći im dubinsko-psihološko tumačenje prakse tantričke, kundalini joge. Zahvaljujući Jungovom zalaganju i intervenciji usled nedostatka slobodnih mesta, uskom krugu slušalaca tada se pridružio i hemičar i budući nobelovac Tadeuš Rajhtštajn, koji će, mnogo godina kasnije, istaći da su četiri predavanja koja je tada čuo bila i ostala merilo za „najdublja psihološka značenja prakse joge“.
Sarađujući tom prilikom sa profesorom indijskih studija i uporedne religije Vilhelmom Hauerom, koji je slušaoce seminara upoznao sa istorijskim i filozofskim pogledima na jogu (čije je predavanje takođe sastavni deo knjige), Karl Jung se prevashodno usredsredio na dubinsko-psihološko tumačenje, odnosno na sagledavanje joge iz perspektive analitičke psihologije i shvatanja zapadnog čoveka.
On, naime, ističe da postoji sličnost između analitičke prakse i prakse joge, jer obe vode proširivanju i produbljivanju svesti i predstavljaju put ka samousavršavanju. Budući da su unutrašnji procesi koje joga izaziva, a koji suštinski preobražavaju ličnost, univerzalni, Jung podvlači njihovu srodnost i bliskost sa procesom individuacije, to jest sa unutrašnjim rastom i sazrevanjem ličnosti kao ciljem analitičke psihologije, bliskom zapadnom čoveku.
Joga se, međutim, izdvaja kao dragoceni psihološki sistem, nadmoćan u odnosu na bilo koji drugi koji je poznat na Zapadu, budući da ona poseduje jedan osoben kvalitet koji u potpunosti nedostaje zapadnoj psihologiji. Reč je, po Jungovom sudu, o modelu koji opisuje razvojne faze karakteristične za višu svest, koje on prati i tumači preko simbolike čakri, što čini na način na koji to niko nije uspeo da uradi ni pre ni posle njega.
Jung, naime, govori o buđenju kundalini – osobene i specifične energije, koja u psihološkom smislu označava ono što nas gura u najveće avanture. Cilj je da kundalini bude probuđena i da joj bude omogućen uspon preko šest čakri, do one najviše, kada dolazi do radikalnog preobražaja ličnosti. U tom smislu kundalini je inicijator i pokretač traganja koje život čini podnošljivim i vrednim življenja, pa se može posmatrati i kao svojevrsni božanski podsticaj, dok je kundalini joga sistematizacija tog unutrašnjeg iskustva.
Na taj način tantrizam i joga, koji su bogati mnoštvom predstava i simbola – ponekad toliko snažnih i raznovrsnih da ih zapadnjak ne može obraditi i asimilovati – za Junga postaju dragoceni uporedni materijal za proučavanje i tumačenje kolektivnog nesvesnog. Meditiranje na određeni simbol i upijanje njegovih sadržaja, delom intelektualno delom psihički, može dovesti do neke vrste psihološke promene, a ponekad i do korenitog razvoja duše.
Ali, za one koji se jogom, to jest čakrama bave spolja, što je veoma raširena pojava na Zapadu, opasnost leži u ostajanju na površini, zbog čega do stvarne promene u najintimnijoj strukturi njihovog bića nikada ne dolazi. Međutim, takva praksa može biti i izuzetno štetna i imati ozbiljne posledice po psihičko i fizičko zdravlje, jer se neretko obavlja bez neophodnog vođstva iskusnog učitelja.
Da bi se ta prepreka prevazišla, jogu je potrebno shvatiti i praktikovati na osnovu vlastitog unutrašnjeg iskustva. Unutrašnja stvarnost se, međutim, može razumeti samo u meri u kojoj ju je čovek integrisao u sebe i u kojoj se ona iz dubina nesvesnog podigla do svesti ili, ako potiče spolja, ukoliko je postala savršeno živa u određenoj individui. Učesnici seminara su stoga imali zadatak da predočene sadržaje posmatraju iz perspektive sopstvenog procesa individuacije, budući da je to bio jedini način da ih razumeju.
Zato je Jung bio protiv svakog površnog prenošenja istočnjačke misli i metoda na zapadni način mišljenja, pri čemu je u vidu dobrim delom imao upravo jogu. On je naglašavao da se tradicije Istoka bitno razlikuju od naših, zapadnih, zbog čega uglavnom nismo u stanju da sa njima uspostavimo neophodan unutrašnji odnos, pa takvo prenošenje nije od koristi ni nama ni datim idejama i praksama.
Na taj način Jung ne samo da je unapredio izučavanje istočnjačke misli i doprineo njenom širenju i tumačenju sa stanovišta dubinske psihologije, već nas je, pokušavajući da nam je približi, upozorio i na opasnosti koji vrebaju kako od površnih shvatanja tako i od pokušaja asimilacije nečega što ne razumemo i što nije deo našeg zapadnog duhovnog razvoja i dominantno hrišćanskog bića.